آینده پژوهی نفتا: الفبای ناپیدای جهان مادی
جهان مادی اطراف ما با یک زبان شیمیایی نوشته شده است. هر محصول پلاستیکی، هر لیف مصنوعی و هر قطعه پلیمری، جمله‌ای در این زبان است که از ترکیب حروف محدودی ساخته شده. مهم‌ترین حروف این الفبای شیمیایی، مولکول‌هایی به نام «اتیلن» و «پروپیلن» هستند. اما منشأ این الفبای بنیادین که تمدن مدرن با آن نوشته می‌شود، چیست؟ پاسخ، در ماده‌ای به نام نفتا (Naphtha) نهفته است. درک این لایه‌های پنهان که جهان ما را شکل می‌دهند، یکی از اهداف اصلی آینده پژوهی است که در نوشتار آینده پژوهی چیست؟ می‌توانید بیشتر با آن آشنا شوید.
نفتا، جوهری است که این حروف از آن استخراج می‌شوند؛ یک هیدروکربن اغلب نادیده گرفته شده که بدون آن، قصه دنیای مدرن ما هرگز نوشته نمی‌شد. اهمیت این الفبای ناپیدا را می‌توان در اقتصاد آن دید. پیش‌بینی می‌شود ارزش بازار جهانی نفتا از ۲۶۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ با نرخ رشد سالانه ۳.۹ درصد به ۳۹۱.۴ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۴ برسد. این آینده پژوهی، داستان این ماده حیاتی را روایت می‌کند؛ داستانی از یک جابجایی بزرگ قدرت صنعتی و رقابت برای نوشتن فصل بعدی تاریخ مواد.
داستان تقاضا: از نفت خام تا کالای مصرفی
قصه نفتا در قلب پالایشگاه‌های نفت خام آغاز می‌شود. در فرآیند پیچیده تقطیر، این برش سبک و فرار از نفت جدا می‌شود تا سفر خود را به سوی واحدهای غول‌پیکر پتروشیمی آغاز کند. در این واحدها که «کراکرهای بخار» نام دارند، مولکول‌های نفتا تحت حرارت شدید شکسته شده و حروف الفبای ما — اتیلن و پروپیلن — متولد می‌شوند.
اینجاست که کیمیاگری واقعی رخ می‌دهد: این مولکول‌های ساده، مانند لگوهای بی‌شمار، به هم متصل شده و زنجیره‌های بلندی به نام پلیمر را می‌سازند که اساس تمام پلاستیک‌ها، رزین‌ها و الیاف مصنوعی را تشکیل می‌دهد.
بنابراین، تقاضای سیری‌ناپذیر ما برای کالاهای مصرفی، از بسته‌بندی مواد غذایی گرفته تا قطعات خودرو، به طور مستقیم به تقاضا برای این الفبای شیمیایی و در نهایت به خود نفتا ترجمه می‌شود. در واقع، بیش از ۶۳ درصد از کل نفتای جهان، صرف نوشتن همین داستان بی‌پایان تولید می‌شود. این زنجیره ارزش پیچیده، نمونه‌ای از الگوهای اقتصادی است که در نوشتار مدل‌های کسب و کار آینده؛ تحول در زندگی و کار به آن پرداخته شده است.
📖 مطالعه بیشتر: انرژی، اقتصاد و سیستم‌های تولید
کارخانه جهانی: چرا همه راه‌ها به آسیا ختم می‌شود؟
مهم‌تر از اینکه چه چیزی بر بازار حاکم است، این است که این داستان در «کجا» نوشته می‌شود. بزرگ‌ترین و مهم‌ترین واقعیت ژئوپلیتیک این بازار، تسلط مطلق منطقه آسیا-اقیانوسیه است. این منطقه به تنهایی بیش از نیمی از کل نفتای جهان (۵۳.۲ درصد) را مصرف می‌کند.
این آمار صرفاً یک عدد نیست؛ بلکه اعلام رسمی انتقال «کارخانه جهانی» به شرق است. این یعنی جوهر اصلی تولید (نفتا) به سوی آسیا سرازیر می‌شود تا در آنجا، در کشورهایی مانند چین، هند، کره جنوبی و ژاپن، به محصولات نهایی که تمام جهان مصرف می‌کنند، تبدیل شود. داستان بازار نفتا، در حقیقت، داستان قدرت‌گیری بلامنازع آسیا به عنوان قطب تولید صنعتی جهان است. تحلیل این جابجایی‌های قدرت نیازمند نگاهی استراتژیک است که در نوشتار آینده پژوهی و سیاست‌گذاری می‌توانید با آن آشنا شوید.
فصل بعدی داستان: رقبا، جایگزین‌ها و مسیر بقا
هر داستانی یک نقطه عطف و شخصیت‌های رقیب دارد. در قصه نفتا نیز آینده با چالش‌هایی روبروست که بقای آن را به عنوان الفبای اصلی به چالش می‌کشد:
رقیب ارزان‌قیمت: در آمریکای شمالی و خاورمیانه، رقیبی جدی به نام اتان (Ethane) که از گاز طبیعی استخراج می‌شود، ظهور کرده است. اتان جایگزین ارزان‌تری برای تولید اتیلن است و سلطه نفتا را در این مناطق تهدید می‌کند.
مسیر سبز و بقا: همزمان، فشارهای جهانی برای پایداری، شخصیت‌های جدیدی را وارد داستان کرده است. بیونفتا (Bio-naphtha) که از منابع تجدیدپذیر تولید می‌شود، اگرچه هنوز نقشی حاشیه‌ای دارد، اما می‌تواند مسیر تحول و بقای این صنعت در آینده‌ای سبز باشد. این تغییر مسیر به سمت پایداری، نیازمند نوآوری است که در نوشتار نوآوری مبتنی بر آینده‌نگاری: راهنمای ساختن آینده و رشد پایدار کسب‌وکار به آن پرداخته شده است. یک آینده نگاری دقیق نشان می‌دهد که این مسیر، تنها راه بلندمدت برای تداوم این صنعت است.
داستان نفتا، داستان صنعتی شدن قرن بیست و یکم است. در حالی که تیترهای خبری بر روی فناوری‌های پیشرفته متمرکز هستند، این هیدروکربن فروتن، بی‌صدا، الفبای مادی زندگی ما را فراهم می‌کند. آینده این زبان شیمیایی، بسته به این است که آیا الفباهای جدیدتر، ارزان‌تر یا سبزتر می‌توانند جای آن را بگیرند یا خیر. این داستانی است که فصل‌های بعدی آن هنوز نوشته نشده است.
منابع: