اتمام یک پروژه آینده نگاری و چند توصیه
عکس زیر را ببینید. پانزده جلسه رسمی دو ساعته در همین اتاق با ده تا پانزده نفر از مدیران ارشد شرکت گاز استان اصفهان برگزار شد تا ماحصلش بشود تدوین سناریوهای پیش روی این شرکت. با سبدی از روش‌های ریز و درشت آینده نگاری مثل چرخ آینده، چشم‌اندازنویسی، تحلیل لایه‌ای علّی، ماتریس اهمیت – عدم قطعیت، استفاده از نرم افزار سناریو ویزارد و در نهایت داستان‌نویسی برای سناریوها.
مشارکت؛ حرف اول و آخر در آینده نگاری
تجربه من در این‌گونه پروژه‌ها که می‌خواهم در قالب یک توصیه یا پیشنهاد به دوستانی ارائه دهم که قصد دارند کاری از جنس آینده‌نگاری انجام دهند این است که:
«آینده‌نگاری بدون مشارکت، کاری ناقص و ناپسند است».
فرقی ندارد از یک پروژه ملی تا یک پایان‌نامه کارشناسی ارشد. آینده نگاری یکی از ستون‌های اصلی‌اش مشارکت است (آینده‌اندیشی، مشارکت، اقدام) و آینده پژوه باید قبل از شروع پروژه، ساز و کاری را در نظر بگیرد که جمعی از ذی‌نفعان (هر چه ناهمگون‌تر بهتر) نسبت به شرکت در جلساتِ هم‌اندیشی متعهد باشند. اگر آینده نگاری شرکتی انجام می‌دهید بهتر است مدیرعامل، برای کارگروه آینده پژوهی حکم صادر کند تا مشارکت‌کنندگان انگیزه لازم برای حضور در جلسات را داشته باشند.
اما هر نوع مشارکتی هم نمی تواند به اطلاعات غنی و به دردبخور برای آینده نگاری منجر شود. از میان روش‌های رجوع به خبرگان، حتماً روش پنل، گل سر سبد است. پنل خبرگان ارزشش از نظر اطلاعات به دست‌آمده هزاران برابر بیشتر از هر روش دیگری برای جمع‌آوری اطلاعات است. خرد جمعی، یادگیری در حین مذاکره، شنیدن حرف‌های دیگران و رأی‌گیری دموکراتیک، شما را مطمئن می‌سازد که اطلاعات به دست آمده از سر بی‌حوصلگی تکمیل نشده‌اند.
ارها گفته و باز هم می‌گویم: این‌که شما یک پرسش‌نامه میک مک یا سناریو ویزارد تدوین کنید و آن را مثل روش‌های مرسوم پرسش‌نامه‌ای بین چند نفر توزیع کنید و بعد میانگین‌گیری انجام دهید، روشی بسیار ناقص و غیرقابل قبول برای تحلیل اثرات متقاطع و تدوین سناریو است. ماتریس این روش‌ها، باید در پنل تکمیل شده و هر عددی که در این ماتریس‌ها قرار می‌گیرید با بحث و جدل اصولی در پنل، نهایی شود.
هر سناریو داستانی دارد که در مورد جمله به جمله آن باید اتفاق نظر وجود داشته باشد. گاهی در مورد فقط یک کلمه در داستان، یک ساعت تمام در پنل خبرگان بحث و مجادله داشتیم. گاهی بعد از سه جلسه صحبت در مورد پیشران‌ها، با اضافه شدن یک پیشران کل فضای سناریو تغییر می‌کرد. این نکته را به یاد داشته باشید که خبرگان باید برای نقد هر چیزی در جلسه آزادی کامل داشته باشند و شما به عنوان تسهیل‌گر این جلسات باید برای شنیدن حرف‌های آنها صبور باشید.
نوشته مرتبط: آینده نگاری راهبردی
آینده نگاری بیش از هر چیزی، یک فعالیت اجتماعی مشارکتی است. بدون مشارکت، کاری که شما انجام می‌دهید شاید در مورد آینده باشد، اما آینده‌نگاری نیست، بلکه سیاه کردن صفحات است. متأسفم که از برنامه‌های آمایش ملی تا خیلی از پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد که عناوین آینده نگاری دارند، حتی یک خبره یا ذی نفع در آنها مشارکت نداشته است. به عنوان ارزیاب، یادمان باشد که اولین و مهم‌ترین مسئله در ارزیابی پروژه‌های آینده نگاری، مشارکت است. برای ارزیابی، اول بروید سراغ میزان مشارکت و اگر مشارکتی در کار نبود روی کل پروژه یک خط قرمز مردودی بکشید، حتی اگر جیم دیتور مجری پروژه بود.