آینده‌پژوهی استراتژیک در صنعت نفت و گاز
آینده‌پژوهی استراتژیک در صنعت نفت و گاز می‌کوشد تا با روشن کردن زوایای مبهم و نامشخص آینده، رهبران، مدیران و استراتژیست‌های صنعت نفت و گاز را در تصمیم‌گیری‌های راهبردی خود کمک کند. آینده مملو از عدم قطعیت‌ها، روندهای نوظهور و چشم‌اندازهای در حال تغییر است. تصمیم‌گیری‌های پیش‌بینی شده مدیران شاید در کوتاه‌مدت بسیار هم کارساز باشد، اما در میان‌مدت و بلند‌مدت، ظهور روندهای غیرقابل پیش‌بینی و عدم قطعیت‌ها، ناتوانی سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان صنایع را در درک تغییرات نوظهور و روندهای غیرمنتظره آشکار می‌سازد.
پدیده گرمایش جهانی و لزوم آینده‌پژوهی استراتژیک
پدیده گرمایش جهانی، یکی از همان روندهای دگرگون‌کننده‌ای است که پیامدهای مخرب آن همه چیز را در جهان از کوچک و بزرگ تحت تاثیر قرار خواهد داد. از همین رو، جهانیان عزم جزم کرده‌اند که با این پدیده مقابله نمایند. اگر جهان با هدف رسیدن به پایداری قصد دارد با گرمایش زمین مقابله کند، همه بخش‌های صنایع باید نقش خود را ایفا کنند. در این میان، لازم است صنعت نفت و گاز نقش مهمی را برعهده بگیرد، زیرا 9 درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان مربوط به همین صنعت است. از طرفی، کشورهای بزرگ صنعتی نیز با توجه به اینکه صنایع مادر بزرگی را در خود جای داده‌اند، روی هم رفته سرانه انتشار کربن زیادی را در جهان دارند. برای مثال، کانادا، ایالت متحده و عربستان سعودی به دلیل دسترسی آسان به محصولات منتشر کننده کربن همچون خودروها و استفاده از پلاستیک، جزء یکی از آلوده‌ترین کشورها به حساب می‌آیند (شکل 1).
در صنعت نفت و گاز، چندین روند ذهن مدیران صنعت را به خود مشغول کرده است. یکی اینکه، سرمایه‌گذاران همواره شرکت‌هارا ملزم می‌کنند تا داده‌های منسجم و قابل اعتمادی را در مورد میزان انتشار کربن خود افشا کنند. برای مثال، سهامداران فعال، شرکت‌های بزرگ نفتی مستقر در آمریکا و اروپا را در مورد سیاست‌های اقلیمی و برنامه‌های کاهش انتشار کربن به چالش می‌کشند، زیرا این سهامداران از مسائل زیست محیطی به خوبی آگاهند. صنعت نفت و گاز برای ایفای نقش خود در کاهش تغییرات آب و هوایی باید تا سال 2050 میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را حداقل 3.4 گیگاتن کاهش دهد. در صورت کاهش نفت و گاز، دستیابی به این هدف به وضوح آسان‌تر خواهد بود. اما حتی اگر تقاضا کاهش چندانی نداشته باشد، این بخش می‌تواند با اولویت‌بندی مقرون‌به‌صرفه، بیشتر انتشارات خود را با هزینه متوسط کمتر از 50 دلار به ازای هر تن دی‌اکسید کربن کاهش دهد.
ابتکارات خاصی که یک شرکت نفت و گاز برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خود انتخاب می‌کند، به عواملی مانند جغرافیا، میزان دارایی‌ها و سیاست‌های آن (مقررات، قیمت گذاری کربن، در دسترس بودن انرژی‌های تجدید پذیر) بستگی دارد. شکل 2 فناوری‌هایی را نشان می‌دهد که کاربرد آن‌ها در شرکت‌های نفت و گاز به میزان قابل توجهی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای آن‌ها نقش دارند.
بهره‌وری انرژی
آمارها نشان می‌دهند فرایند دیجیتالی شدن شرکت‌های نفت و گاز در سه ماهه اول و دوم سال 2021 تا 35 درصد رشد داشته است و این یعنی قدم‌هایی رو به جلو برای تحقق اهداف پایداری. یافته‌ها حاکی از آنند که در سال 2021 شرکت‌های نفت و گاز مستقر در آسیا تا 72 درصد طبق آنچه که خود گزارش کرده‌اندف برنامه دیچیتال‌سازی آن‌ها در صنعت نفت و گاز پیشرفت داشته است.
با پیشرفت دیجیتال‌سازی و اجرای فناوری‌های نوآورانه در صنعت نفت و گاز که همه در راستای تحقق اهداف پایدار صورت می‌گیرد، چشم‌انداز آینده این صنعت به سمت موفقیت پیش خواهد رفت. بهبود روش‌های کنترل از راه دور و افزایش استفاده از فناوری‌های دیجیتال موجب صرفه‌جویی در هزینه‌های مهم صنعت نفت و گاز خواهد شد. بسیاری از فناوری‌های موجود در این زمینه در حال حاضر در دسترس هستند. برقی که از طریق توربین‌های گازی که نیاز به تعمیر و نگهداری زیادی دارند، تولید می‌شود، می‌تواند توسط سلول‌های سوختی کمتری تولید شود که این روش مزایای زیست محیطی بسیاری نیز دارد و ردپای کربن را کاهش خواهد داد. از طرفی نصب شبکه‌های حسگر بی‌سیم نیز مانند گوش و چشم تیزبین عمل می‌کنند و اطلاعات مربوط به عیوب، تعمیرات و شرایط نگهداری پیشگیرانه را به یک سیستم نظارت می‌دهند تا تحت کنترل دقیق قرار بگیرند.
آینده صنعت نفت و گاز تا سال 2050
سناریوهای متفاوتی را می‌توان برای آینده صنعت نفت و گاز تا سال 2050 متصور شد. بر اساس یک سناریوی محتمل، در آینده، نفت و گاز همچنان نقش مهمی در تامین منابع انرژی دارند، اگرچه انتظار می‌رود منابع انرژی‌های تجدیدپذیر سهم بیشتری از تامین انرژی را داشته باشند. با این وجود، پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که در سال 2050 تقریبا 44 درصد از عرضه اولیه انرژی در جهان همچنان بر عهده صنعت نفت و گاز است. بنابراین، سرمایه‌گذاری ایمن و پایدار برای افزودن ظرفیت‌های جدید تولید نفت و گاز برای بهره‌برداری در آینده که بتواند تقاضای پیش‌بینی شده را برآورده کند، یک ضرورت مهم محسوب می‌شود. پیش‌بینی می‌شود گاز با توجه به اینکه نقش کلیدی در حمایت از انرژی‌های تجدیدپذیر در دوره گذار ایفا می‌کند، تا سال 2050 همچنان به عنوان منبع انرژی اولیه محسوب شود که اوج تقاضا برای آن در سال 2035 رخ خواهد داد. اگرچه چنین سناریویی را برای نفت نمی‌توان متصور شد و این سوخت فسیلی به احتمال زیاد اوج تقاضایی که برای گاز وجود خواهد داشت را تجربه نخواهد کرد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند تا سال 2050 تقاضا برای نفت در مناطق خشکی به طور متوسط 1.4 درصد در سال، روند کاهشی را تجربه کند. در مقابل، تولید نفت فراساحلی تا سال 2035 به حدود 22 میلیون بشکه در روز خواهد رسید و این یعنی سهم 30 درصدی از کل تولید نفت خام جهانی. اما تا سال 2050 این سهم به نصف خواهد رسید. در این میان افزایش استفاده از دیجیتال‌سازی و اتوماسیون نیز نقش مهمی در کاهش هزینه‌های تولید و بهینه‌تر شدن چرخه عمر تاسیسات موجود و جدید خواهد داشت.
در کنار سناریو خوش‌بینانه‌ای که برای آینده صنعت نفت و گاز مطرح شد، سناریوی دیگری نیز قابل طرح است، اگرچه چندان محتمل به نظر نمی‌رسد. حافظان محیط زیست بر این باورند که اگر جهان بخواهد در محدوده ایمن گرمایش جهانی بماند و تا سال 2050 به هدف صفر خالص دست پیدا کند، نباید و نمی‌توان نیروگاه جدیدی بر پایه سوخت‌های فسیلی ساخت. بهره‌برداری و توسعه میادین نفتی جدید متوقف خواهد شد. به گفته مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی: «اگر دولت‌ها در مورد بحران آب‌وهوایی جدی باشند، از هم‌اکنون نباید هیچ نوع سرمایه‌گذاری جدیدی در نفت، گاز و زغال سنگ صورت بگیرد». اما واقعیت‌ها چیز دیگری می‌گویند. جامع‌ترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در مورد عملکرد دولت‌ها برای تحقق اهداف پایدار حاکی از آن است که دولت‌های بزرگ قصد ندارند به اکتشافات سوخت‌های فسیلی خود پایان دهند.
در حال حاضر، بریتانیا صدور مجوز میادین جدید نفت و گاز در دریای شمال را صادر کرده است. چین در حال ساخت نیروگاه‌های جدید زغال سنگ است و شرکت‌های نفتی همچنان در حال سرمایه‌گذاری برای افزایش تولیدات خود هستند. به هر حال تا زمانی که نفت و گاز موجودند، استفاده خواهند شد. این سرمایه عظیم چیزی نیست که دولت‌ها بخواهند از آن به راحتی چشم ببندند. راه‌حل در فناوری نهفته است. دانشمندان عواقب ناگواری را برای افزایش گرمایش زمین پیش‌بینی می‌کنند. فناوری‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای موجود است، تنها لازم است این فناوری‌ها به کار گرفته شوند که در نهایت تا سال 2030 انتشار گازهای گلخانه‌ای نصف شده و تا سال 2050 به صفر برسد.
منابع: