آینده پژوهی بازار پلاتین تا ۲۰۵۰
شاید شما هم به این فکر کرده باشید که انرژی آینده، به چه منابعی وابسته خواهد بود؟ پاسخ این پرسش، ما را به یکی از حوزه‌های مهم و در حال رشد هدایت می‌کند: آینده پژوهی منابع استراتژیک. در میان فلزات حیاتی برای گذار به اقتصاد کم‌کربن، پلاتین جایگاه ویژه‌ای دارد. آینده پژوهی پلاتین نشان می‌دهد که تقاضای جهانی برای این فلز نایاب تا سال ۲۰۵۰ با روندهای چندلایه و گاه متضادی روبه‌رو خواهد بود؛ از یک‌سو افزایش استفاده در فناوری‌های نوین مانند پیل سوختی و از سوی دیگر کاهش منابع بازیافتی و چالش‌های تأمین اولیه. گزارشی که از سوی مؤسسه SFA Oxford (یک مؤسسه مشاوره تخصصی مستقر در بریتانیاست که در زمینه تحلیل بازار و آینده‌پژوهی فلزات گران‌بها، به‌ویژه پلاتین، فعالیت می‌کند) منتشر شده، ابعاد تازه‌ای از این سناریوها را روشن می‌کند. در شکل شماره‌ی 1 آینده‌ی تقاضای پلاتین به تصویر کشیده شده است.
آینده پژوهی مصرف سنتی پلاتین؛ افول نقش کاتالیزورها
یکی از نخستین حوزه‌هایی که باید زیر ذره‌بین آینده پژوهی قرار گیرد، مصرف سنتی پلاتین در کاتالیزور خودروهای بنزینی و دیزلی است. با رشد سهم خودروهای برقی و سیاست‌گذاری جهانی برای حذف تدریجی موتورهای احتراقی، پیش‌بینی می‌شود که نیاز به پلاتین در این بخش به‌شدت کاهش یابد. این تغییر، نه‌تنها تقاضای بازار اولیه را کاهش می‌دهد، بلکه بازیافت پلاتین را هم با کاهش همراه می‌کند؛ چراکه تاکنون بخش بزرگی از پلاتین بازیافتی از همین خودروها به دست می‌آمد. در نتیجه، آینده پژوهی منابع ثانویه نیز با ابهامات جدیدی مواجه شده است.
آینده پژوهی فناوری پیل سوختی و افزایش تقاضای جدید
اما در سوی دیگر این معادله، فناوری‌هایی چون پیل سوختی و الکترولایزرها قرار دارند که بر اساس بسیاری از مدل‌های آینده پژوهی ، در حال تبدیل شدن به مصرف‌کنندگان اصلی پلاتین هستند. در سیستم‌های انرژی هیدروژنی، پلاتین نقشی کلیدی در واکنش‌های الکتروشیمیایی ایفا می‌کند. شرکت‌های فعال در حوزه فناوری پاک، سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در این زمینه انجام داده‌اند و کشورهای مختلف نیز از این مسیر برای رسیدن به اهداف کربن‌زدایی استفاده می‌کنند. بنابراین، آینده پژوهی صنایع انرژی بدون تحلیل مسیر تقاضای پلاتین، ناقص خواهد بود.
آینده پژوهی زنجیره تأمین پلاتین؛ تمرکز جغرافیایی و ریسک ژئوپلیتیک
یکی دیگر از محورهای کلیدی در آینده پژوهی بازار پلاتین، بررسی زنجیره تأمین آن است. بیش از ۷۵ درصد تولید جهانی این فلز در آفریقای جنوبی متمرکز است و بخش دیگری نیز در روسیه انجام می‌شود. این تمرکز جغرافیایی، آسیب‌پذیری شدیدی در برابر بحران‌های سیاسی، ناآرامی‌های اجتماعی و چالش‌های زیست‌محیطی ایجاد می‌کند. از منظر آینده پژوهی منابع، چنین تمرکزی یک عامل پرریسک به شمار می‌رود؛ به‌ویژه اگر سیاست‌های محدودکننده صادرات یا بحران‌های داخلی تولیدکنندگان بزرگ رخ دهد.
سیاست‌گذاری و تأثیر آن بر بازار پلاتین
یکی از ابزارهای مهمی که آینده پژوهی برای پیش‌بینی سناریوها از آن استفاده می‌کند، تحلیل سیاست‌گذاری است. در مورد پلاتین، هر تغییری در مقررات زیست‌محیطی، سیاست‌های مالیاتی، یا استانداردهای تولید خودرو می‌تواند مسیر تقاضا را به‌شدت تغییر دهد. به‌طور مثال، اگر دولت‌ها یارانه‌های بیشتری به خودروهای هیدروژنی اختصاص دهند، تقاضا برای پلاتین افزایش می‌یابد. در مقابل، توسعه جایگزین‌هایی ارزان‌تر برای کاتالیزورها، می‌تواند نقش پلاتین را کم‌رنگ کند. بنابراین آینده پژوهی بازار این فلز، نیازمند بررسی دائمی سیاست‌ها در سطح ملی و بین‌المللی است.
توسعه پایدار؛ چالش‌های زیست‌محیطی استخراج پلاتین
با گسترش نگاه‌های توسعه‌محور، آینده پژوهی تنها به شاخص‌های اقتصادی محدود نمی‌شود. پلاتین، علی‌رغم ارزش بالای صنعتی، استخراج پرهزینه‌ای دارد و بر محیط زیست نیز تأثیرات منفی می‌گذارد. فرایندهای سنتی استخراج آن باعث تولید پسماندهای خطرناک و مصرف بالای انرژی می‌شود. آینده پژوهی محیط زیستی در این زمینه هشدار می‌دهد که در صورت عدم بهبود فناوری‌های استخراج، ممکن است با محدودیت‌های جدی قانونی و اجتماعی مواجه شویم.
جایگاه آینده پژوهی در تصمیم‌سازی برای منابع حیاتی
آینده پژوهی پلاتین تا سال ۲۰۵۰، تصویری متنوع، چندبعدی و پُر از چالش را ترسیم می‌کند. کاهش مصرف سنتی، رشد تقاضای نوین، زنجیره تأمین شکننده و فشارهای زیست‌محیطی، همگی نشان می‌دهند که تصمیم‌گیری در این حوزه بدون ابزارهای آینده‌پژوهانه، نه‌تنها پرریسک بلکه کوتاه‌مدت خواهد بود. توجه به سناریوهای مختلف، تحلیل روندهای متقاطع و رصد دائم سیاست‌های جهانی، تنها راه برای دستیابی به نگاهی جامع و راهبردی به آینده این فلز کلیدی است. پلاتین دیگر فقط یک ماده معدنی نیست؛ بلکه بخشی از معماری آینده‌ی اقتصاد پاک و فناورانه خواهد بود.
منابع: