آینده صنعت پتروشیمی
امروزه ردپای صنعت پتروشیمی در جای جای زندگی ما انسان‌ها ملموس است. اکثر اقلام مورد استفاده در زندگی روزمره مانند محصولات پلاستیکی و صابون‌ها وجود خود را مدیون این صنعت هستند. صنعت پتروشیمی بخش‌های پایین‌دستی مانند داروسازی را، به صنایع بالادستی نفت و گاز مرتبط می‌کند. این صنعت خوراک اولیه‌ی خود را از جمله نفت و گازهای طبیعی مانند بوتان، اتان و پروپان، از طریق کراکینگ بخار یا کراکینگ کاتالیزوری به مواد دیگری از جمله الفین‌ها و آروماتیک‌ها تبدیل می‌کند. این مواد خود در ساخت طیف گسترده‌ای از محصولات شیمیایی کاربرد دارند. الفین‌ها شامل اتیلن، پروپیلن، متانول بوتادین و آروماتیک‌ها شامل بنزن، تولوئن و زایلن هستند. مواد دارای اهمیت تجاری در صنعت پتروشیمی اتیلن، پروپیلن، بنزن و زایلن هستند که این بلوک‌های ساختمانی پتروشیمی برای تولید محصولات نهایی مانند رنگ، پلی‌استر و پلاستیک مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال اتیلن را در نظر بگیرید. آن را می‌توان به اتیل بنزن، اتیلن اکسید، اتیلن دی کلرید، اتیل الکل، استالدهید و پلی اتیلن پردازش کرد. این‌ها دستخوش تغییرات بیشتری می‌شوند تا طیف وسیعی از محصولات مانند لاستیک‌ها، مواد شوینده، مواد شیمیایی کشاورزی و محصولات پلاستیکی تولید شوند. با توسعه روزافزون تکنولوژی و پیشرفت کشورهای مختلف، تقاضای محصولات پتروشیمی افزایش خواهد یافت. شکل شماره‌ی 1 بازار محصولات پتروشیمی را تا سال 2032 میلادی نشان می‌دهد.
آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در گزارش «نفت 2018» خود پیش‌بینی می‌کند که تقریباً 25 درصد افزایش مصرف نفت تا سال 2023 (نزدیک به 1.7 میلیون بشکه در روز) ناشی از تقاضا برای مواد اولیه‌ی پتروشیمی خواهد بود. در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی با نام «آینده‌ی پتروشیمی‌ها»، پیش‌بینی شده است که بخش پتروشیمی تا سال 2030، یک سوم و تا سال 2050، حدودا نیمی از رشد تقاضای نفت را به خود اختصاص خواهد داد. بر اساس آماری که از این گزارش استناد می‌شود، تولید پلاستیک نیز از سال 2010 تا 2050 بیش از 2 برابر خواهد شد.
تا سال 2050 بیشترین سرمایه‌گذاری بر روی راه‌اندازی خطوط جدید تولید محصولات پتروشیمی از 3 منطقه آمریکا، آسیا و خاورمیانه خواهد بود که منجر به تزریق میلیاردها دلار به این صنعت در طی سال‌های پیش رو خواهد شد. برخی از کشورها خود تولیدکننده محصولات پتروشیمی هستند اما بسیاری دیگر صرفاً از طریق واردات، نیاز خود به این محصولات را برطرف خواهند کرد. این کشورها و کشورهایی که عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) نیستند، به دنبال افزایش شتابناک نرخ محصولات پتروشیمی متضرر خواهند شد. حتی پیش‌بینی شده است که این افزایش نرخ از رشد تولید ناخالص داخلی آن‌ها نیز پیشی خواهد گرفت که این امر یک زنگ خطر اساسی قلمداد می‌شود. پیشنهاد شده است که این کشورها به سرمایه‌گذاری بر روی تولید محصولات پتروشیمی روی آورند. از جمله عواملی که روی نرخ محصولات پتروشیمی تأثیرگذار هستند، می‌توان به عرضه و تقاضا، سیاست‌های نرخ خوراک پتروشیمی، دیجیتالی شدن این صنعت و بازیافت پلاستیک اشاره کرد.
بر اساس گزارش اخیر گلوبال دیتا، آسیا و بخش خاورمیانه تا سال 2027 بیشترین پتانسیل را برای رشد صنعت پتروشیمی در جهان، دارا هستند. بر اساس این گزارش ظرفیت جهانی می‌تواند از سالانه 1583.5 میلیون تن در سال 2018 به سالانه 2134 میلیون تن در سال 2027 افزایش یابد. همچنین پیش‌بینی شده است که حدود 1320 کارخانه پتروشیمی در آسیا و عمدتاً خاورمیانه دستخوش تغییراتی از جمله اتوماسیون شوند. چین تا سال 2030، 305 کارخانه پتروشیمی با ظرفیت کل حدود 152.4 میلیون تن در ساعت خواهد داشت. ایران نیز تا سال 2030 با افزایش ظرفیت حدود 73.3 میلیون تن پیشتاز خواهد بود و پیش‌بینی می‌شود طی این مدت مجموعاً 51.1 میلیارد دلار هزینه کند. شرکت ملی صنایع پتروشیمی، پتروشیمی بدر شرق و سپهر مکران ایران بیشترین سهم افزایش ظرفیت را به خود اختصاص خواهند داد. این چشم‌انداز برای ایالات‌متحده، 117 کارخانه با ظرفیت کل حدود 66.4 میلیون تن در هر سال خواهد بود و انتظار می‌رود طی این مدت شاهد هزینه کل 61.6 میلیارد دلاری باشیم.
صنعت پتروشیمی چالش‌های زیادی در پیش‌روی خود دارد. چالش‌هایی مانند آلودگی هوا، کیفیت آب و هوا و مسائل زیست‌محیطی دیگر. این صنعت با استفاده‌ی زیاد از نفت و گاز نسبت به دیگر صنایع، سهم خیلی بیشتری در آلودگی محیط‌زیست و انتشار دی‌اکسیدکربن دارند. محصولات پتروشیمی همچنین کربن را در قالب محصولات تولید می‌کنند و تا وقتی که آن محصولات سوزانده نشوند، گاز دی‌اکسیدکربن وارد محیط نمی‌شود.
سناریوی مرجحی که برای صنعت پتروشیمی تا سال‌های آینده تدوین شده، از این مشکلات می‌کاهد. در سناریوی Clean Technology Scenario آلایندهای محیط‌زیست تا سال 2050 قرار است که به میزان 90 درصد کاهش پیدا کنند که خود امری بسیار قابل تحسین است. نیاز به مصرف آب هم تا 30 درصد کاهش را تجربه خواهد کرد. در این سناریو قرار است بازیافت سهم بیشتری به خود اختصاص دهد و صرفا متکی بر استفاده از منابع خام نباشند. تا سال 2050 مقدار گاز دی‌اکسیدکربنی که با بازیافت پلاستیک‌ها و استفاده دوباره از آن‌ها قرار است از انتشار آن جلوگیری شود، معادل نیمی از گاز دی‌اکسیدکربن منتشر شده‌ی امروزی صنایع پتروشیمی است.
برای دستیابی به صنعت شیمیایی و پتروشیمی پایدار در سال‌ها آینده باید مراحل زیادی را دستخوش تغییرات اساسی کرد و سیستم نظارتی بر آن‌ها را تغییر داد. این مراحل از مرحله‌ی تولید گرفته تا توزیع و در نهایت مرحله بازیافت و استفاده دوباره از مواد مصرفی را شامل می‌شود. نکاتی که در مرحله تولید باید به آن‌ها توجه داشت، شامل نکات زیر است؛
- تحریک مستقیم سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه تولید مواد شیمیایی پایدار
- ایجاد و گسترش طرح‌های معیار در سطح کارخانه برای عملکرد انرژی و اهداف کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن
- پیگیری اقدامات نظارتی موثر برای کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن
- ملزم بودن صنایع به رعایت استاندارد‌های مورد نیاز برای داشتن هوایی پاک
- قیمت سوخت و مواد اولیه به عنوان انعکاسی از ارزش واقعی بازار
در مورد مرحله استفاده و بازیافت محصولات پتروشیمی، نکات زیر حائز اهمیت زیادی می‌باشند:
- عدم اتکا به پلاستیک‌های یک بار مصرف
- بهبود عملکرد مدیریت پسماند در سراسر جهان
- افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان در مورد مزایای چندگانه بازیافت
- طراحی محصولات با در نظر گرفتن مراحل بازیافت آن
اقتصاد چرخشی در این میان یک مفهوم کاملا جدی برای صنعت پتروشیمی خواهد بود.
خلاصه آنکه صنعت پتروشیمی به خصوص در خاورمیانه رشد چشمگری را تجربه خواهد کرد، البته به شرط آنکه بتواند مواد اولیه مورد نیازش را به صورت پایدار تامین کند، سبز باشد و هوشمند تولید کند. این تصویری از آینده صنعت پتروشیمی است.
منابع: